Nguồn gốc và ý nghĩa Tết Đoan Ngọ – Ngày Tết “diệt sâu bọ” ở Việt Nam

Tuổi thơ của bạn, đã bao giờ được bà, được mẹ gọi dậy vào một buổi sáng tháng 5 đẹp trời để “làm thủ tục diệt sâu bọ” chưa? Buổi sáng hôm ấy chính là ngày Tết Đoan Ngọ đấy. Tết Đoan Ngọ là một ngày lễ rất quan trọng, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Hãy cùng tìm hiểu về ý nghĩa Tết Đoan Ngọ đặc biệt này nhé!

Nguồn gốc của ngày Tết Đoan Ngọ

Vào một ngày sau vụ mùa, nông dân tổ chức ăn mừng vì mùa màng bội thu. Nhưng vào đầu tháng 5, sâu bọ lại kéo đến ăn mất cây trái, thực phẩm mới thu hoạch. Người dân buồn bã không biết làm cách nào để có thể giải quyết vấn nạn sâu bọ này; bỗng có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân. Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà tự lập một đàn cúng đơn giản bao gồm: bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục.

Người dân làm theo, thì chỉ một lúc sau, đàn lũ sâu bọ té ngã rũ rượi. Ông lão còn dặn thêm: “Sâu bọ hằng năm vào ngày này sẽ rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng”. Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày Tết “diệt sâu bọ”, có người gọi nó là “Tết Đoan Ngọ”. Vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ. Và ngày 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm, người dân khắp mọi miền tại Việt Nam đều có thói quen sửa soạn lễ lạy và cúng tế.

Ý nghĩa Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam

Cũng như những ngày lễ khác trong năm ở Việt Nam, mỗi ngày lễ lại có một ý nghĩa riêng, cũng như một tên gọi dân dã. Đối với Tết Đoan Ngọ cũng không ngoại lệ. Tết Đoan Ngọ được diễn ra vào mùng 5/5 Âm lịch, lúc này thời tiết bắt đầu chuyển mùa. Đây là điều kiện thuận lợi cho những loại sâu bệnh dễ phát sinh, gây hại cho mùa màng cũng như sức khỏe con người. Chính vì vậy trong ngày này, mọi người đã nghĩ ra những cách để phòng bệnh, tiêu diệt những loại sâu bọ phá hoại này.

Theo quan niệm của người xưa cho rằng, sau Tết Nguyên Đán, có lẽ Tết “diệt sâu bọ” là ngày Tết mà tất cả mọi thành viên trong gia đình có dịp sum họp đầm ấm bên nhau. Ngoài ra, ngày Đoan Ngọ là ngày dân chúng cúng lễ để đánh dấu một thời tiết mới; mừng sự trong sáng, quang đãng, đồng thời để cầu bình an. Vào thời điểm này, trái cây, hoa lá cũng bắt đầu đơm hoa kết trái. Vì thế, hoa quả là thứ đồ cũng không thể nào thiếu trong những mâm lễ cúng của người dân.

Có thể bạn chưa biết: 
Tết Đoan Ngọ cúng gì thì đầy đủ và ý nghĩa nhất?
Nguồn gốc và ý nghĩa Tết Đoan Ngọ – Ngày Tết “diệt sâu bọ” ở Việt Nam

Ngày Tết Đoan Ngọ 5/5 cúng gì và ăn gì?

Tết Đoan Ngọ cúng gì?

Không giống như mâm cỗ cúng Tết, hay cúng gia tiên thường thấy. Trên mâm cỗ Tết “diệt sâu bọ” thường chỉ có trái cây, xôi, chè, bánh trôi nước, bánh trùng ngào,… Và đặc biệt không thể nào thiếu món thịt vịt đối với mâm cỗ cúng Tết “diệt sâu bọ” ngày 5/5 ở miền Bắc. Và bánh tro hay còn gọi là bánh ú tro đối với mâm cỗ cúng ở miền Nam.

Cũng tùy vào thực tế của từng địa phương mà mâm cúng ngày Tết Đoan Ngọ có thể khác nhau. Tuy nhiên, nhìn chung mâm lễ của ngày Tết này thường sẽ bao gồm:

• Hương, hoa, vàng mã
• Nước
• Rượu nếp
• Nếp cẩm
• Các loại hoa quả như mận, vải, dưa hấu, xoài,…
• Xôi, chè
• Bánh tro

Giờ cúng Tết Đoan Ngọ sẽ bắt đầu từ 11 giờ trưa tới 1 giờ chiều. Nhưng thực tế thì thường không ai cúng vào lúc đã qua 12 giờ cả. Khung giờ 11 tới 12 giờ trưa được xem là giờ tốt nhất để cúng. 

Tết Đoan Ngọ ăn gì?

• Rượu nếp, nếp cẩm: Theo quan niệm, bộ phận tiêu hóa của con người thường có các loại ký sinh gây hại; nằm sâu trong bụng. Chỉ vào ngày 5 tháng 5 âm lịch, các loại ký sinh này thường ngoi lên, chúng ta mới có thể tận dụng để loại bỏ chúng bằng cách ăn những thức ăn có vị chua, cay, chát. Trong đó nổi bật nhất là rượu nếp hay nếp cẩm.
• Bánh tro: Là loại bánh có màu vàng đậm, được làm từ gạo nếp ngâm cùng với nước tro của các loại cây khô, sau đó gói trong lá chuối rồi đem luộc.
• Hoa quả: Với mong muốn “tiêu diệt sâu bệnh” bên trong cơ thể, người ta thường lựa chọn các loại quả có vị chua như mận, xoài xanh,… và ăn chúng vào buổi sáng ngay sau khi thức dậy.
• Thịt vịt: Nhiều người cho rằng, vào những ngày tháng 5 oi nóng thì ăn thịt vịt sẽ giúp cho cơ thể mát mẻ hơn.
• Chè trôi nước: Những viên chè làm từ bột nếp, bên trong có nhân đậu xanh, ăn kèm với nước cốt dừa có vị man mát, thơm ngon.
• Chè kê: Sau khi xay hạt kê và loại bỏ lớp vỏ, người ta ngâm rồi đun sôi cho đến khi nở mềm, sền sệt rồi thêm nước đường cùng chút gừng là đã được một nồi chè kê thơm phức, hấp dẫn.

Một số phong tục trong ngày Tết Đoan Ngọ

Theo lệ, đúng giờ Ngọ là 12 giờ trưa, người dân ở các vùng thôn quê rủ nhau đi hái lá. Đây là thời khắc có dương khí tốt nhất, là giờ mặt trời tỏa ánh nắng tốt nhất trong năm. Lá cây, cỏ được hái vào giờ này có tác dụng chữa bệnh rất tốt; như các bệnh ngứa ngoài da, nhất là các bệnh về đường ruột hay khi cảm mạo; đem những lá thuốc này nấu nước xông giải cảm rất tốt.

Nơi phố phường, thị thành, không nhiều vườn tược, cỏ cây; người dân có lệ đi mua lá thuốc mồng 5. Dịp này, những người buôn bán từ quê ra đều mang theo đủ thứ loại lá bày bán. Lá được xắt nhỏ, phân từng loại riêng biệt, người đi chợ chọn lấy những lá có mùi vị ưa thích mua về, đúng Ngọ ngày mồng 5, lại đem ra phơi khô rồi bọc lại để trong tủ thuốc gia đình, dùng khi nhà có người ốm đau.

Hy vọng bài viết này đã giúp các bạn hiểu hơn ngày Tết Đoan Ngọ là ngày gì, cũng như nguồn gốc và ý nghĩa của ngày này. Kinhtechiase chúc bạn có một ngày Tết Đoan Ngọ vui vẻ bên gia đinh của mình nhé!